Polichinelle, een Franse satiristPulcinella, een karakter uit de Italiaanse commedia dell’arte van Napolitaanse oorsprong, vindt aan het einde van de zeventiende eeuw als Polichinelle zijn weg naar het Franse poppentheater en naar Engeland als Punchinella of Mr. Punch
(zie inv. nr 0104). Het personage is makkelijk te herkennen aan de dikke buik, bochel, uitstekende kin en haakse neus.
Polichinelle wordt voor het eerst aan het Parijse straatpoppentheater toegevoegd door Jean Brioché en zijn zoon Fanchon. Brioché geeft hem meteen een meer ‘gallisch’ uiterlijk met Franse kleding en een tricorne kapiteinshoed, hoewel een Pulcinella-achtige punthoed ook voorkomt. Het is niet zeker of hij in de zeventiende eeuw – net als de latere Mr. Punch – al de slechte gewoonte heeft ‘met een stok rond te zwaaien en iedereen vrolijk neer te slaan’, maar brutaal en politiek-kritisch is hij al wel. Het poppenspel van Brioché is zo bekend dat hij in 1669 aan het hof wordt uitgenodigd om gedurende zes maanden de Dauphin en zijn hofhouding te vermaken.
Aan het begin van de negentiende eeuw wordt de poppenfiguur Guignol bekend, een neefje van Polichinelle afkomstig uit Lyon, die Polichinelle in heel Frankrijk verdringt. De poppentheaters, ook in Parijs, dragen zijn naam: Théâtre Guignol of Café Guignol. Toch verdwijnt Polichinelle niet helemaal van het toneel, maar zijn publiek verandert wel. Het poppentheater wordt in de literaire kringen binnengehaald van de straat en Polichinelle zorgt als emblematisch personage voor inspiratie bij veel Franse schrijvers. Verder krijgt Polichinelle rond 1800 een nieuwe betekenis wanneer hij wordt gebruikt in satirische prenten over Napoleon Bonaparte, onder meer in Engeland. De kapiteinshoed en het overdreven uiterlijk van Polichinelle lenen zich daar uitstekend voor, net zoals zijn karakter van domme en gewelddadige pestkop. Polichinelle-rammelaars dateren vooral uit de negentiende eeuw, wanneer Polichinelle bij de hogere klassen populair wordt. Hij leert morele lessen aan kinderen, net als Mr. Punch in Engeland, maar meer nog wordt hij beschouwd als ‘een volledig nationaal type en een van de meest spontane en levendige creaties van de Franse fantasie’. •
Ilja Meijer