Rammelaar als amuletAl sinds de oudheid associeert men hoorntjes en belletjes met onheil afwerende krachten en zien we ze als amuletten op zestiende-eeuwse kinderportretten. Zo draagt Philip IV van Spanje in een portret maar liefst tien amuletten, waaronder een hoorntje aan drie kettinkjes. Vergelijkbare amuletten werden in Spanje en Italië in de zestiende eeuw ook van koraal en edelmetaal gemaakt.
Dit zilveren Nederlandse hoorntje uit de eerste helft van de zeventiende eeuw maakt deel uit van deze oude traditie en fungeerde als rammelaar én amulet. De drie kettinkjes komen samen in een zonnekruis of wielkruis, een magisch-religieus symbool en decoratief element dat van oudsher in vele culturen voorkomt en onder meer wordt geassocieerd met de aarde en de zon als bron van het leven, en in christelijke context met de wederopstanding in een beter hiernamaals. Aan het ene hoorntje hangen belletjes, aan de ander twee halvemaantjes en een sterretje, die volgens volksgeloof onheil zouden afweren en geluk brengen. In christelijke zin zijn zij een teken van de hemel of het eeuwige leven.
Identieke hangers komen voor op Nederlandse kinderportretten uit dezelfde tijd. Een meisje in een portret van een onbekende familie rond 1640/50 draagt eenzelfde hanger in de vorm van een hoorntje met maantjes en sterren aan kettinkjes aan een snoer om haar hals. Ook de anderhalf jaar oude Grietge Maertensdr. in een portret uit 1629 heeft aan haar halssnoer van koraal een bijna identiek zilveren hoorntje met twee sterretjes en een half maantje hangen. Tezamen met de kersen in haar hand, die als paradijselijke vrucht naar het hiernamaals verwijzen, symboliseren de attributen op dit portret een besef van de kwetsbaarheid van haar aardse leven dat in ‘hogere handen’ ligt. Ook nadat volksgeloof in de amuletfunctie van deze symbolen afnam, bleven hoorntjes en andere blaasinstrumenten een veelvoorkomend onderdeel van rammelaars, waarvan Keijser diverse voorbeelden in zijn verzameling bijeenbracht. Zo ook een negentiende-eeuwse adaptatie
https://www.collectiekeijser.nl/collectie/1/zilveren_miniatuur_hoorn_rammelaar_met_sterren_en_manen_aan_ketting_0113?search=1(inv. nr. 0113) waarvoor de maker mogelijk naar dit soort portretten keek. • Mirjam Knotter