Platte, zilveren hoornblazende triton aan ketting
Italië
1550 (ca.)
Geluk en gevaar uit de diepte
Heinz Keijser had een grote interesse in de symboliek van mythische zeewezens in relatie tot de functie van rammelaars. Deze Italiaanse rammelaar uit de zestiende eeuw is het oudste exemplaar van dit type uit Keijsers collectie en een van zijn favorieten. Dergelijke hangende rammelaars met een beeltenis van een mythisch zeewezen zoals deze triton werden in de negentiende eeuw veelvuldig nagemaakt, en waren een populair souvenir uit het Middellandse Zeegebied.
Verschillende soorten zeewezens, zoals meerminnen, tritons en melusinen, zijn goed beschreven in een van Keijsers vaste handboeken: Amulett und Talisman: Erscheinungsform und Geschichte van L. Hansmann en L. Kris-Rettenbeck. In zijn ‘Kleine Kultuurgeschiedenis van de rammelaar’ verwijst hij veelvuldig naar dit boek en roemt de uitgave om zijn uitvoerige lijsten met bronmateriaal. Volgens Hansmann en KrisRettenbeck slaan half-menselijke wezens met hun menselijke bovenlijf en dierlijke onderlijf, een brug tussen het aardse bestaan en de spirituele wereld. Door de status als halfgod werden deze fabelwezens gezien als orakels en specifiek als voorspellers van toekomstig liefdesgeluk. Keijser legt uit dat deze rammelaars dan ook niet voor kinderen bedoeld waren, maar als huwelijksgeschenk aan jonge echtparen werden geschonken. Het wezen dient het jonge gezin tegen rampspoed en ziekten te beschermen, en werd daartoe vaak gecombineerd met andere materialen met apotropaeïsche kwaliteiten, zo als bloedkoraal – te zien in een andere Italiaanse rammelaar uit de Collectie Keijser. Het zeewezen wordt afgebeeld met verschillende attributen, zoals een kam op het hoofd, blazend op een hoorn of met een spiegel in de hand. Volgens Keijser symboliseren deze voorwerpen ijdelheid en erotische begeerte, wat aansluit bij het motief van de meermin, een symbool voor liefdesgeluk.
Hoewel Keijser mythische zeewezens vooral als positief symbool voor prille liefde duidt, kennen deze figuren ook een gevaarlijke en onvoorspelbare kant. De mythe van de melusinen, tweestaartige zeewezens, is hier een bekend voorbeeld van. Een man, ongelukkig in de liefde, kon een bovennatuurlijk pact met een melusine sluiten. Zij werd dan zijn trouwe echtgenote en zorgzame moeder voor zijn kinderen, maar verbrak de man het pact, dan botvierde zij haar woede op hem in de gedaante van een demon, half vrouw en half serpent. • Lisa de Goffau
Heinz Keijser had een grote interesse in de symboliek van mythische zeewezens in relatie tot de functie van rammelaars. Deze Italiaanse rammelaar uit de zestiende eeuw is het oudste exemplaar van dit type uit Keijsers collectie en een van zijn favorieten. Dergelijke hangende rammelaars met een beeltenis van een mythisch zeewezen zoals deze triton werden in de negentiende eeuw veelvuldig nagemaakt, en waren een populair souvenir uit het Middellandse Zeegebied.
Verschillende soorten zeewezens, zoals meerminnen, tritons en melusinen, zijn goed beschreven in een van Keijsers vaste handboeken: Amulett und Talisman: Erscheinungsform und Geschichte van L. Hansmann en L. Kris-Rettenbeck. In zijn ‘Kleine Kultuurgeschiedenis van de rammelaar’ verwijst hij veelvuldig naar dit boek en roemt de uitgave om zijn uitvoerige lijsten met bronmateriaal. Volgens Hansmann en KrisRettenbeck slaan half-menselijke wezens met hun menselijke bovenlijf en dierlijke onderlijf, een brug tussen het aardse bestaan en de spirituele wereld. Door de status als halfgod werden deze fabelwezens gezien als orakels en specifiek als voorspellers van toekomstig liefdesgeluk. Keijser legt uit dat deze rammelaars dan ook niet voor kinderen bedoeld waren, maar als huwelijksgeschenk aan jonge echtparen werden geschonken. Het wezen dient het jonge gezin tegen rampspoed en ziekten te beschermen, en werd daartoe vaak gecombineerd met andere materialen met apotropaeïsche kwaliteiten, zo als bloedkoraal – te zien in een andere Italiaanse rammelaar uit de Collectie Keijser. Het zeewezen wordt afgebeeld met verschillende attributen, zoals een kam op het hoofd, blazend op een hoorn of met een spiegel in de hand. Volgens Keijser symboliseren deze voorwerpen ijdelheid en erotische begeerte, wat aansluit bij het motief van de meermin, een symbool voor liefdesgeluk.
Hoewel Keijser mythische zeewezens vooral als positief symbool voor prille liefde duidt, kennen deze figuren ook een gevaarlijke en onvoorspelbare kant. De mythe van de melusinen, tweestaartige zeewezens, is hier een bekend voorbeeld van. Een man, ongelukkig in de liefde, kon een bovennatuurlijk pact met een melusine sluiten. Zij werd dan zijn trouwe echtgenote en zorgzame moeder voor zijn kinderen, maar verbrak de man het pact, dan botvierde zij haar woede op hem in de gedaante van een demon, half vrouw en half serpent. • Lisa de Goffau
toevoegen aan lijst
[-] ALGEMEEN
Inv. Nr.:
0297
Objectnaam:
rammelaar
Samenvatting: Platte zilveren hoornblazende triton rammelaar aan ketting
Fysieke beschrijving: Zilveren rammelaar, halfrond in de vorm van een triton met hoorn. De drie kettingen komen samen in een renaissance ornament.
[-] OBJECT GEGEVENS
Vervaardiger:
onbekend
zilversmid
geb.
overl.
zilversmid
geb.
overl.
Plaats:
Italië
Datum:
van 1550 (ca.) tot
Materiaal en techniek:
zilver
Afmetingen:
15.0 cm x 1.5 cm x 9.5 cm
[-] SIGNATUREN, OPSCHRIFTEN EN MERKEN
Soort: merk
Positie: bovenarm
Methode: geslagen
Inhoud: PaEt in vierkante contour
Interpretatie: ongeïdentificeerd teken
[-] DOCUMENTATIE
Soort:
catalogus
Titel:
Rinkelbel en rammelaar
Plaats:
Amsterdam
Jaar:
1958
Pagina:
nr 31
Soort:
boek
Auteur:
Knotter, M. en Meiboom, L. (red), entry door Lisa de Goffau
Titel:
Rammelaars en rinkelbellen. De collectie van Heinz Keijser
Plaats:
Amsterdam/Zutphen
Jaar:
2021
Pagina:
155
[-] CONDITIE
Toestand:
goed
Compleet:
compleet
[-] TENTOONSTELLINGEN
Titel:
Rinkelbel en Rammelaar
Locatie:
Gemeente Musea Amsterdam/Willet Holthuysen, Amsterdam
Van-Tot:
6 juni 1958 - 29 september 1958
Bijzonderheden: cat. 31