Knotsen van wilgenteen en rietEr is één soort rammelaar die bijna overal op de wereld voorkomt en een sterke gelijkenis heeft in vorm. Dat komt waarschijnlijk door het materiaal waarmee deze gemaakt is: riet, wilgentenen of stro. Deze materialen lenen zich op natuurlijke wijze voor de gevlochten vorm van een bol op een steel, een van de oervormen van de rammelaar. Steentjes of schelpen in de bol zorgen voor het geluid. De treffende gelijkenis die dit soort rammelaars met elkaar vertoont, zelfs als ze uit heel andere gebieden komen, maakt het dikwijls lastig om de herkomst vast te stellen als deze niet al gedocumenteerd is. Zo weten wij van verscheidene rieten exemplaren in de Collectie Keijser niet wanneer, waar of hoe de verzamelaar hen verworven heeft, zodat pas nader onderzoek door experts het raadsel van hun herkomstgebied en datering kan oplossen.
Van één aankoop weten wij dat wel. De moderne Nederlandse rammelaar kocht Keijser bij SPEEL GOED B.V., een winkel voor verantwoord speelgoed in de Nes in Amsterdam waar hij ook andere moderne houten rammelaars kocht. Later, waarschijnlijk bij het documenteren van zijn collectie, informeert hij naar de maker van het rieten exemplaar en schrijft de winkel hem terug: ‘[…] de maker is de heer H. Wapstra uit Noordwolde, oud-leraar aan de Rietvlechtersschool. Uw aankoop zal zeker 10 jaar oud zijn’. Van dit model kennen wij ook vroegere Nederlandse voorbeelden op schilderijen, zoals het jongensportret van Salomon de Bray uit hest Victoria and Albert Museum, of de
aquarel van Johannes Huibert Prins uit 1795 in de Collectie Keijser. Mogelijk stelt deze aquarel Prins’ eigen dochter voor in een alledaagse setting. Hier is dan ook de rammelaar geen pronkstuk voor een plechtig aangeklede stamdrager, maar een stuk speelgoed uit het dagelijkse leven.
De knotsvorm leent zich niet alleen goed voor kleine babyrammelaars maar ook voor grotere muziekinstrumenten zoals de
maraca uit Mexico of de
caxixi uit Ghana. Hoewel geen kinderrammelaars, bevat Keijsers collectie juist vanwege deze vormovereenkomst verschillende van deze instrumenten die hij ook behandelt in zijn ‘Kleine Kultuurgeschiedenis van de rammelaar’. •
Charlotte van Rappard