Houten 'Schepper-dockin' poppenrammelaar
Berchtesgaden (Duitsland)
1900 - 1950
Populair houtsnijwerk
Deze vrolijk gekleurde rammelaars in de vorm van langgerekte vrouwfiguren noemt men ‘Schepperdockinnen’ (‘rammelaarpoppinnen’). Ze zijn afkomstig uit Berchtesgaden, een oud stadje in het zuidoosten van Beieren met een lange reputatie op het gebied van houtsnijwerk in het algemeen en speelgoed in het bijzonder, dat aangeduid wordt als ‘Berchtesgadener War’. In de bosrijke omgeving van dit stadje gebruikten kleine, van akkerbouw afhankelijke boeren van oudsher de wintermaanden om beschilderd houtsnijwerk te vervaardigen, dat als bijverdienste via handelsreizigers in de zomermaanden werd verkocht. Dit nam grote vormen aan. In een regeling in 1713 tussen houtbewerkers en distributeurs worden maar liefst 1028 vervaardigers genoemd die 271 verschillende soorten producten maakten, waaronder veel speelgoed. Dit werd toen al internationaal verspreid. Met de nodige overdrijving stelt Graaf Karl von Spaur, een diplomaat voor het koninkrijk Beieren, in 1800: ‘Alle kleine kunstwerken waarmee kinderen in Europa spelen, worden in Berchtesgaden gemaakt’. Een reisgids uit dezelfde tijd roemt de omvangrijke verzameling van houtdistributeur Johann Wallner, die zich in het nabij gelegen slot Adelsheim had gevestigd, als een ‘museum’ van grote interesse voor velen. Nog altijd is daar een museum gevestigd.
In de negentiende eeuw nam de interesse in houtsnijwerk als materiaal voor speelgoed af en kregen ‘nieuwe’ materialen de aandacht. Een nieuwe impuls voor ‘Berchtesgadener War’ vond in 1913 plaats, toen kunstenaar Anton Reinbold zijn kerstboom met dit houtsnijwerk optuigde, en een nog altijd bestaande traditie inluidde om kerstbomen met dit soort miniaturen te versieren. In de herleving van dit houtsnijwerk werd weer teruggegrepen op de traditionele vormen.
Deze houten poppen volgen de vorm van hun achttiendeeeuwse voorlopers. Beide figuren zijn met hoedjes en al uit één stuk naaldhout vervaardigd, waaraan armpjes van dunne plankjes zijn bevestigd. Vanbinnen hebben ze een uitholling voor de rammelsteentjes. Ze zijn geen ‘paar’ en ook niet van dezelfde vervaardiger(s). Het groene exemplaar is voorzien van een merkteken, een A met kruis in ovaal; het rode exemplaar heeft geen merkteken. We zien het ook in allerlei details: de dikte van de hals en in de neuzen – bij het groene exemplaar is dit een chipje hout, bij het rode een geschilderd zwart stipje. Ook in rest van de uitvoering van hun beschilderde gezichtjes met de traditionele ‘blosjes’ is de hand van de vele vervaardigers van dit wijdverspreide type te zien.• Mirjam Knotter
Deze vrolijk gekleurde rammelaars in de vorm van langgerekte vrouwfiguren noemt men ‘Schepperdockinnen’ (‘rammelaarpoppinnen’). Ze zijn afkomstig uit Berchtesgaden, een oud stadje in het zuidoosten van Beieren met een lange reputatie op het gebied van houtsnijwerk in het algemeen en speelgoed in het bijzonder, dat aangeduid wordt als ‘Berchtesgadener War’. In de bosrijke omgeving van dit stadje gebruikten kleine, van akkerbouw afhankelijke boeren van oudsher de wintermaanden om beschilderd houtsnijwerk te vervaardigen, dat als bijverdienste via handelsreizigers in de zomermaanden werd verkocht. Dit nam grote vormen aan. In een regeling in 1713 tussen houtbewerkers en distributeurs worden maar liefst 1028 vervaardigers genoemd die 271 verschillende soorten producten maakten, waaronder veel speelgoed. Dit werd toen al internationaal verspreid. Met de nodige overdrijving stelt Graaf Karl von Spaur, een diplomaat voor het koninkrijk Beieren, in 1800: ‘Alle kleine kunstwerken waarmee kinderen in Europa spelen, worden in Berchtesgaden gemaakt’. Een reisgids uit dezelfde tijd roemt de omvangrijke verzameling van houtdistributeur Johann Wallner, die zich in het nabij gelegen slot Adelsheim had gevestigd, als een ‘museum’ van grote interesse voor velen. Nog altijd is daar een museum gevestigd.
In de negentiende eeuw nam de interesse in houtsnijwerk als materiaal voor speelgoed af en kregen ‘nieuwe’ materialen de aandacht. Een nieuwe impuls voor ‘Berchtesgadener War’ vond in 1913 plaats, toen kunstenaar Anton Reinbold zijn kerstboom met dit houtsnijwerk optuigde, en een nog altijd bestaande traditie inluidde om kerstbomen met dit soort miniaturen te versieren. In de herleving van dit houtsnijwerk werd weer teruggegrepen op de traditionele vormen.
Deze houten poppen volgen de vorm van hun achttiendeeeuwse voorlopers. Beide figuren zijn met hoedjes en al uit één stuk naaldhout vervaardigd, waaraan armpjes van dunne plankjes zijn bevestigd. Vanbinnen hebben ze een uitholling voor de rammelsteentjes. Ze zijn geen ‘paar’ en ook niet van dezelfde vervaardiger(s). Het groene exemplaar is voorzien van een merkteken, een A met kruis in ovaal; het rode exemplaar heeft geen merkteken. We zien het ook in allerlei details: de dikte van de hals en in de neuzen – bij het groene exemplaar is dit een chipje hout, bij het rode een geschilderd zwart stipje. Ook in rest van de uitvoering van hun beschilderde gezichtjes met de traditionele ‘blosjes’ is de hand van de vele vervaardigers van dit wijdverspreide type te zien.• Mirjam Knotter
toevoegen aan lijst
[-] ALGEMEEN
Inv. Nr.:
0494a
Objectnaam:
rammelaar
Samenvatting: Handbeschilderde houten 'Schepper-dockin' poppenrammelaar
Fysieke beschrijving: Houten rammelaar in de vorm van een vrouw met oranje hoed en groene jurk met gele bloemen.
[-] OBJECT GEGEVENS
Vervaardiger:
onbekend
houtsnijder
geb.
overl.
houtsnijder
geb.
overl.
Plaats:
Berchtesgaden (Duitsland)
Datum:
van 1900 tot 1950
Materiaal en techniek:
naaldhout & verf & lak
Technieken:
gesneden & beschilderd & gelakt
Afmetingen:
18.5 cm x ø 3.9 cm
[-] SIGNATUREN, OPSCHRIFTEN EN MERKEN
Soort: meesterteken
Positie: onderkant
Methode: gebren
Inhoud: monogram met A en kruis in ovaal
Interpretatie: onbekend
Soort: notitie
Positie: onderkant
Methode: geschreven
Inhoud: Berchtesgaden 18 jh docken=klopper neu Geist (?)
Interpretatie: notitie H. Keijser
[-] DOCUMENTATIE
Soort:
boek
Auteur:
Knotter, M. en Meiboom, L (red.), entry door Mirjam Knotter
Titel:
Rammelaars en rinkelbellen. De collectie van Heinz Keijser
Plaats:
Amsterdam/Zutphen
Jaar:
2021
Pagina:
162
[-] CONDITIE
Toestand:
goed
Bijzonderheden: lichte schade aan oppervlak
Compleet:
Compleet